سرگشت چگونگی تقسیم سن انسان و حیوانات

بنام او که احسن‌الخاقین است

              سرگشت چگونگی تقسیم سن انسان و حیوانات

بشنو اینک ماجرایی را ز من                          تا بگویم شرح، در این انجمن

چون در این دنیا بشر را سن و سال              مقتضای هر زمان حالی به حال 

پس به هر سنی ورا حالی دگر                     گاه چون میمون و گاهی همچو خر

گاه می گردد چو سگ رفتار او                     هر زمان آید به وصفی کار او

 شرح حالاتش در این اشعار زیر                  این چنین دوران آن دارد نظیر

روزگاری اندر آن ایــام پیش                        خواست هر حیوان بداند سن خویش

چون بیامد نوبت تقسیم سال                         پس ز هر حیوان ز سنش شد سؤال

تا شود معلوم اندر روزگار                          تا چه مدت باشد او در گیر و دار

پس منادی جار زد در بیشه زار                    با شما دارند در آن گوشه کار

وقت تقسیم سن وسال آمدست                      این چنین اوضاع و احوال آمدست

هرکسی باید که سن خویش را                      داند و راحت کند اندیش را

تا چگونه صرف گردد سن خویش                 چند رفته از پس و چند است پیش

بود آنجا دفتری و دستکی                            با صدای طبل و تار و تنبکی

  آن که کارش بود تقسیم سنین                       کار خود را کرد آغاز اینچنین

پس نشست او پشت میز کار خود                  بعد اندی کار او آغاز شد

از سگ و میمون و انسان و الاغ                  خواست تا روشن نمایندی چراغ

فراخونی انسان برای تقسیم سن

ابتدا انسان فرا خوان گشت و رفت                پیش قاضی تا بداند حال و بخت

چون که انسان را هوای نفس بود                 هر زمان شیطان ورا ره می نمود

زین سبب با او بود آزو طمع                        سرکشی و دزدی و حرص و ولع

راه خود را اکثرا کج می کند                           با خدا و انبیا لج می کند

چون که شیطان گاه همراهش شود               مانع افکار آزادش شود

پس بشر با اسم رحمان و رحیم                     میرود دائم به راه مستقیم

چون که  وارد گشت در پیش قسیم                گفت بسم اله الرحمن الرحیم

چون نبد شیطان در آنجا پیش او                   راحت و آسوده شد اندیش او

بعد در نزد قسیم سن وسال                          آمد و استاد با طیب خیال

پس قسیم سن به انسان گفت هان               عمر تو پنجاه باشد در جهان

گفت بهر چه چنین سنی به من                      میدهی آخر تو در این انجمن

گفت بهر خورد و خواب و زندگی                   تا به نسل خود دهی بالندگی

هر زمان مشغول کاری می شوی                  گاه در ره، گاه بی ره میروی

از سنین پانزده بالغ شوی                           سوی همسر اخذ کردن می روی

از سنین بیست فرزندان تو                          هرکدام آید به دنیا نو به نو

چند فرزندی تو را همره شود                       زندگانی هر زمانت به شود

بعد از آن هر روز و شب در گیر کار                 از برای کودکان گلعذار

باید آنها را کنی دلشادشان                          ورنه برپا می شود فریادشان

گاه گاهی کارهای پر خطر                           می کنی از بهر کسب سیم و زر

یک زمانی از برای لقمه نان                           میمکی تو خون هر پیر و جوان

چون تورا شیطان همیشه همره است             از همه زیر و بم تو آگه است

گویدت با من بیا ای بینوا                               پس اطاعت می کنی تو از هوا

می کشی تو خلق را با ضرب و زور               گاه در سرما و گاهی در تنور

می کنی بر پا تو احزاب زیاد                          می بری تو حکم یزدان را ز یاد

جنگ در لبنان تو بر پا می کنی                     کفش خلق الله در پا می کنی

گاه با صدام و با آل سعود                             می شوی همرا آن قوم یهود

باز شیطان میرود در لاک تو                          می کند آلوده روح پاک تو

می شوی ضد ولی الله گاه                           بهر کسب قدرت و پول سیاه

یک زمان رقاص و مطرب می شوی               در پی ابلیس با سر می دوی

می بری تو گوی سبقت را از او                    با گذر از دین و عرض و آبرو

می خوری مال یتیم بینوا                             کار تو گردد بسی ظلم و جفا

گاهگاهی روزگار از بهر تو                           چون فراهم آورد حق وتو

پس طرفداری شیطان می کنی                  هرچه می خواهد دلت آن می کنی

گرچه نام تو مبارک می شود                         لیک نحسی بر رخت حک می شود

گاه میگردی چو آن شهرام ها                      می دهی رشوه به آن بد نام ها

گاه می گیری تو رشوه از کسی                    تا که بر آمال دور خود رسی

یک زمان باید کنی تو نوکری                         یا که باری را بری همچون خری

داخل کارتن گهی شبهای سرد                      یا بلرزی یا به خود پیچی ز درد

لاجرم گاهی روی تو روی مین                      کشته گردی و بیفتی بر زمین

گاه جاهل میشوی چون طالبان                     توی کابل می کشی پیر و جوان

می شوی گاهی چنان ملا عمر                      عده ای اطراف تو مانند خر

گاه چون بوش و بلر توی عراق                    میکنی حمله تو با چوب و چماق

گاه دنبال ریاست می روی                           یا که یک شخص سیاسی می شوی

امتناع انسان از سن زیاد و ذخیره کردن آن

آنقدر گفتش قسیم سن و سال                       تا مخش داغان شد و رفتش ز حال   

بعد مدتها به هوش آمد زخواب                       دید دنیا را حبابی بر سراب

گفت گر خواهم خورم آبی زلال                      از چه من سنی کنم پنجاه سال

نیم آن از بهر من کافی بود                           پس همین اندازه ام وافی بود

بیش از این من زندگی کردم اگر                   زین مصیبت خاک من گردد به سر

من به ربع قرن قانع می شوم                      بیش از آن را بنده مانع می شوم

از چه باید این همه آشفتگی                        بر سر من آید اندر زندگی

زندگی خوب و ناز و بی صدا                          هست در این ربع قرن ابتدا

پس قسیمش گفت ای انسان پاک               گر رود شیطان تو را ناگه به لاک

گر تو را او وسوسه کرد و بگفت                  از چه رو از دست دادی عمر مفت

پس پشیمانی ندارد هیچ سود                    بینی ناگه از سرت برخواست دود

گر رود از دست ناید پیش تو                        می شود مغشوش پس اندیش تو

قبل رفتن خوب فکرش را بکن                      تا زتو با طل نگردد آن کوپن

گفت از خیرش شدم من منصرف                  تا که در آن، من نگردم منحرف

هم نمی خواهم که انکارش کنم                  بلکه باید جایی انبارش کنم

گوشه ای پنهان کنم آن را چنین                    تا به کارم آید اندر واپسین

نیمی از پنجاه را را انبار کرد                         ماند در انبار و شد پر رنج و درد

ربع قرن از عمر خود را اینچنین                    حفظ کردش از برای واپسین

وسوسه کردن شیطان انسان را وپشیمانی ازسن کم

 چون برون آمد ز پیش آن قسیم                    شد فرامش بسم رحمان و رحیم

آمد آن شیطان به سوی او و گفت                  از چه دادی عمر خود بر باد مفت

گفت انبار است آن عمر گران                        کس نیارد دست یازیدن به آن

گفت ندرت آید آن در کار تو                           مانده می گردد در آن انبار تو

عمر نو باید تو را ای بی خرد                       تا که کام تو از آن لذت برد

تو در این ایام لذتها بری                                میشوی فرمانده صد لشکری

ربع قرنی که به تو افتاده است                     تا به خود آیی ببینی رفته است

ربع قرن آید چه کارت ای عزیز                     سالها باید نشینی پشت میز

بهر فرزندان خود تو از کجا                           آوری سر منزل و نان و نوا

آن نوه های قشنگ و خوشکلت                   مهرشان افتاده است اندر دلت

باید آنها را بگیری در بغل                            سالهای سال چون قند و عسل

 عمر تو باید فزون از صد شود                     هر کسی از عمر خود لذت برد

یکصد و پنجاه هم بهرت کم است                عمر کم جمله عزا و ماتم است

ربع قرن اندک بود از بهر تو                         شو بر آنها و آن را کن وتو

دبه آور گفته را خنثی نما                            زیر قولت زن تو چون باد هوا

رفت انسان پیش تقسیم السنین                با پشیمانی و سرخی جبین

گفت بنگر من پشیمان گشته ام                   دبه از بهرشما آورده ام

من نخواهم عمر من انبار شد                      بلکه باید پیش من پر بار شد

من چه خواهم کرد با این عمر کم                کی کنم من جمع اموال و حشم

مسترد باید شود عمر عزیز                         ورنه من خود را نمایم ریز ریز

یک کلاهی بر سر من رفته است                  ذهن من مشغول آن یک هفته است

 بین که آخر خاک من برسر بشد                  تو مرا بنما به جایی راه برد

گفت اینجا نیستت حق وتو                           آنچه رفته است برنگردد سوی تو

بر نگردد آب رفته سوی جوی                      گر حدیث تازه ای داری بگوی

گفت آیا ممکن است از دیگران                     وام گیرم عمری من در این میان

گفت آری از سگ و میمون و خر                  گر دهندت عمر آنها را ببر

شاید آنان هم چو تو از سن و سال             بی تمایل گشته اند و بی خیال

 باش اینجا از خر و میمون سگ                   گر فراهم شد بزن تو توی رگ

منتظر میمان چه خواهند از سننین              ما بقی بیرون کنند از آستین

شو بر آنها و آن را وام کن                          شادمان کام خود این ایام کن

ماند انسان منتظر در محکمه                      در میان آن صدا و همهمه

تا بگیرد عمری او از دیگران                      بل از آن لذت برد اندر جهان

 فراخوان الاغ جهت تقسیم سن و گرفتن انسان مازاد آنرا

نوبت خر گشت و سن خویشتن                      گفت با آواز خر اندر چمن

عمر من چند است اندر این جهان                  تا کنم عرعر برم بار گران

گفت مقسم، سن تو باشد الاغ                       در حد پنجاه در این باغ و راغ

گفت کارم چیست من در عمر خود                 گفت کار تو چنین تقدیر شد

می بری بار و علوفه می خوری                   گهگداری هم بخوانی کرکری

گر ز رفتن باز مانی ای الاغ                            مغز تو بیرون بیاید از دماغ

یک سوک و شلاق بر سر می خوری               عاقبت از راه رفتن می بری

نیم قرنی کار تو باشد چنین                          تا بمیری و بیفتی بر زمین

گفت عجب عمری است این عمر خری          جمله در بدبختی و در بدری

این نه عمر است، نکبت است آن دم به دم       نیمی از این عمر کافی باشدم

من نخواهم این چنین عمری دراز                  نیم آن کافی است لطفا چاره ساز

ما بقی را من نمی خواهم دگر                      کیست تا آن را بگیرد همچو خر

چون که از نزد قسیم السن برفت                  دور شد زانجا به گامی هشت هفت

آدمی آمد گریبانش گرفت                             گفت با خود این خر است و هم خرفت

گفت ای خر باز گو از عمر خود                    گو به من آن عمر مازادت چه شد

ده به من آن را اگر آمد زیاد                          گر چنین کردی مرا کردی تو شاد

گفت نیم عمر خر هم مال تو                         تا رسی در آن تو بر آمال خود

آدمی بگرفت نیم عمر خر                            میزد از شادی در آن دم بال و پر

این چنین بگرفت عمر خر، بشر                    با دو دست خویش خود را کرد، خر 

    فراخوان  میمون جهت تقسیم سن و گرفتن انسان مازاد آنرا

بعد از آن بوزینه شد پیش قسیم                    با دلی شادان و روحی چون نسیم

گفتش ای بوزینه اندر این جهان                    چند خواهی زنده ماندن بی فغان

چون که پنحاه است سهم عمر تو                  یا بکن تصویب یا بنما وتو

گفت چون باشد در اینجا کار من                   چند رونق آورد بازار من

کار من باشد چه روزان و شبان                   سهم من چند است اندر این جهان

گفت کارت دلقکی و مطربی است                  شکلک و اطوار و کار مضحکی است

هر زمان آیی به شکلی در میان                    عنتر و بوزینه و اوران اوتان

گاه هم گوریل بد شکل و قوار                       دیگلی بیگلی را کنی بر خود سوار

آلت دست بنی آدم شوی                              همچو خر اندر پی او میدوی

اختیاری تو نداری از خودت                         زندگانی طی چنین باید شدت

اینک ای بوزینه با این شرح حال                   پاسخی باید دهی بر این سؤال

قانعی با سن پنجاه این زمان                       تا نمایی طی تو آن را در جهان

گفت این عمر است یا بد بختی است              این که دایم دلقکی و سختی است

نیم آن را من نخواهم بیشتر                          بیش از این بر من نزن تو نیشتر

از چه نیم قرن میمونی کنم                          خویشتن را زخمی خونی کنم

نکبت است این زندگی عنتری                       من ندارم هیچ در آن برتری

گشت ناراحت ز دفتر شد برون                     با رخی اخمو و قلبی پر زخون

چون برون شد آدمی شد سوی او                 دید آن وضعیت اخموی او

گفت هان با من بگو از عمر خود                   سهم تو از سن در این دنیا چه شد

گر زیاد آمد زسنت ده به من                          تا که خوش باشم در این دشت و دمن

گفت ربع قرن، عمر من بس است                 ربع دیگر توی بحر اطلس است

زود رو آن را ز اطلس باز گیر                        تا که چون عنتر تو هم گردی اسیر

قرض کرد انسان ز عنتر مابقی                    از سنینش از سعید و از شقی

فراخوان سگ جهت تقسیم سن و گرفتن انسان مازاد آنرا

نوبت سگ گشت و او آمد به پیش                 تا بداند چند باشد عمر خویش

سگ بگفتا عمر من چند است و چون             تا بدانم من ز فیها خالدون

گفت عمر و کار تو باشد بدان                       نیم قرنی هستی اینجا پاسبان

حمله آری تو به گرگان در گله                     میکنی واق واق با صد هلهله          

دم بجنبانی به نزد صاحبت                           تا دهد برتو نواله عاقبت

با وفاتر تو ز صاحب خانه ای                       چون نجسی از همه بیگانه ای

گر شوی پیر و نیاید از تو کار                       پشت بر تو میکند این روزگار

پست میگردی تو در نزد بشر                       میشود جایت توی اصطبل خر

گاه سنگت میزنندی کودکان                         بسترت خاک و لحافت آسمان

وقت پیری، می شوی بی آبرو                      با چنین اوصاف از عمرت بگو

دوست داری اینکه پنجاه عمر تو                  باشد، ارنه تو بگو یک سن نو

گفت کاین پنجاه می باشد زیاد                    نیم آن را می دهم اکنون به باد        

از چه من این نکبت و دل مردگی                   این همه بد بختی و افسردگی

من تحمل اندر این وادی کنم                         عمر خود را صرف آبادی کنم

دیگران آباد و من خانه خراب                       دیگران آسوده من در اضطراب

من نخواهم عمر پنجاه ای قسیم                  مرحمت فرما، نما آن را دو نیم

نیم سهم عمر من، من را بس است                مابقی سهمیه دیگر کس است

حاضرم آن را به کس وامش دهم                  تا سگی در قلب آرامش نهم

از چه من تنها سگی باید کنم                       نیم سهم خویش اهدا می کنم

گشت فارغ او ز تقسیم سنین                        زیر لب شادی کنان گفت اینچنین

خوب شد راحت شدم از این بلا                     نیم بد بختی خود دادم هوا

چون برون شد، آدمی شد پیش او                 گفت ای سگ تو به من ده آبرو

عمر من از سهم من اندک بود                      ترسم آخر فرصت از دستم رود

وام بر من ده تو نیم عمر خود                      چون که نیم عمر من انبار شد

گفت باشد، نیم عمرم مال تو                         تا رسد در ان به  تو، آمال تو

آدمی خوشحال و راضی شد ز کلب              چون که آن سگ را نظر بنمود جلب

  چگونگی گذران زندگی انسان در دوران عمرش

اینک انسان را چنین شد شرح حال                 گویمت بشنو تو با طیب خیال

کل عمر او ز وام و از خودش                        قرنی و ربعی ز قرن، او را شدش

پنج ربع قرن عمر او رسید                            پنج حالت بهر او آید پدید

چونکه هر ربعی ز حیوانی بود                     توی آن دوران چو آن حیوان شود

ربع اول از خودش

ربع اول از خودش اندر شباب                        لذت دنیا برد بی اضطراب

با خوشی و سر خوشی طی میکند            بازی فوتبال و لی لی می کند

دائما در حال شادی و طرب                         زندگی باشد به کامش روز و شب

شادیش هر روز افزون می شود                   زندگی با عشق بر سر می برد

راحت و آسوده قبل از ازدواج                      زندگی خویش بنماید حراج

می کند او ازدواج و ناگهان                          شاد بنماید دل پیر و جوان

میرود ماه عسل با شور و حال                     عیش خود را می رساند بر کمال

با زن و فرزند و با اقوام خود                        زندگانی چون عسل در کام خود

صاحب فرزند گردد بعد از آن                        چشم او روشن شود بر میهمان

تا تواند اندرین دور و زمان                          میشودهم میزبان هم میهمان

ربع اول زود میگردد تمام                            ربع دوم می کند او را سلام

  ربع دوم وام از الاغ

ربع دوم را ز خر او وام کرد                              همچو خر خود رادر این ایام کرد

روز و شب در کار باشد همچو خر                تا رساند دخل و خرجش سر به سر

از برای کار کردن می دود                            گاه گاز و گاه جفتک می زند

گاه در اصطبل می خوابد شبان                    گاه پالانش شود کج ناگهان

 گاه بهر پول عر عر می کند                         زیر دست و پای خود تر می کند

از برای یک جل کم ارزشی                           می نماید دل خوشی را نا خوشی

گاه از بهر ریاست میدود                             همچنان خر پاش در گل می تپد

گاه می افتد و می غلطد به خاک                 می نماید آن جل خود چاک چاک

 کاه و جو گر یک شبی گردد زیاد                  هر چه را دارد دهد یکجا به باد

گاه تنگ او کمی شل می شود                   صاحب نیسان پاترول می شود

دست با نامحرمان هم میدهد                        آبروی صاحب خود میبرد

گاه هم‌آخور شود با اجنبی                           گاه بادی میکند در غبغبی

گاه مال دیگران تک می زند                         بر رفیقان گاه جفتک میزند

گاه هم پالان خود کج می کند                       با تمام اولیا لج می کند

ربع دوم جملگی ربع خری است                   دوره حمالی و دربدری است

ربع سوم وام از میمون

چون که پنجاه گشت سن آدمی                   ربع سوم آیدش بیش و کمی

 ربع سوم دوره بوزینگی است                     عنتری و شکلک و دریوزگی است

ربع سوم را ز میمون وام کرد                      همچو میمون خویش را در دام کرد  

پر نوه گردد در این ایام او                          جملگی زیبا و خوشرو چون هلو 

بچه انسان چو بادامی بود                         مغزه بادام انسان خورد

گفته اند فرزند را مانند لوز                         بچه فرزند را مانند موز

 قلب او از بهر آنها می تپد                          بوسه ها بر روی آنها میزند

حال باید همچو میمون عنتری                     او نماید بعد از آن عمر خری

لا جرم بهر خوشی کودکان                         همچو میمون می شود او این زمان

جمله می آیند در اطراف او                         با لپان سرخ مانند لبو

آرد او شکلک برون از خویشتن                     پیش آن اطفال در هر انجمن

تا که آنها را کند شادابشان                          با لا لا گفتن نماید خوابشان

با دو صد اطوار باید روز و شب                     گه ادای فارسی گاهی عرب

گاه همبازی لی لی می شود                     عمر میمونی چنین طی میشود

گاه پشتک گاه وارو می زند                          گاه چشمک و گاه ابرو میزند

دوره بوزینگی با درد و رنج                          میشود اتمام در هفتاد و پنج

ربع سوم نیز می گردد تمام                        می کند با ربع چارم او سلام

ربع چهارم وام از سگ

ربع چارم را ز سگ او وام کرد                    این چنین خود را اسیر دام کرد

این زمان اولاد و فرزندانشان                      در پی تفریح و گردش کارشان

هر زمان فرزندی آید پیش او                       لاجرم افتاده بیخ ریش او

کای پدر جان ما رویم اندر سفر                    این سفر بهر تو باشد پر خطر

گر بیایی با چنین سن زیاد                           آخر عمری روی شاید ز یاد

 می کنند از وی تقاضا، کای پدر                   تو بمان خانه نیا اندر سفر

پس نگهبان همه اموال باش                        خواب خود را کم کن و سر حال باش

گر بیاید دزد، تو فریاد کن                           با خبر تو جمله آحاد کن

گر توانی پاچه اش را هم بگیر                     تا پشیمان گردد و گردد اسیر

کار تو تا عمر تو گردد به صد                      ایچنین معلوم گشته تا ابد

دوره چارم چنین پایان رسید                       عده ای زین دوره بوده نا امید

چون شود صد سال پس عمر بشر             عمر آنها اکثرا آید به سر

ربع پنجم از خود انسان که انبار شده بود

 

 

بعد ربع چار آید ربع پنج                             ربع پیری باشد و پر درد و رنج

چون که در انبار بوده آن زیاد                      از برای اکثرا رفته ز یاد

عده ای هم دور پنجم را توان                       درک بنموده ولیکن ناتوان

ربع پنجم باز از انسان بود                          باید از انبار بیرونش کند

گرچه این دوره دوباره مال اوست              چون شده مانده دگر بی رنگ و بوست

قفل انبارش بسی محکم بود                      فاتح آن، در زمانه کم بود

چون که یکصد سال در انبار شد                 بسکه ماند آنجا ذلیل و خوار شد

 چون شده کهنه دگر نرمال نیست             در چنین سنی کسی سر حال نیست

هر که از انبار در آورده است                      خویشتن را پاک مجنون کرده است

 

 

خوار میگردد در این دوران، عزیز               طی کند ایام، کج دار و مریز           

با عصا یا روی ویلچر پای او                       یا سرای سالمندان جای او

                اکثر حالات او چون بچه هاست                   دائما بیمار و محتاج دواست                       

بیش از این عمری نماند بهر کس               می شود آزاد مرغش از قفس

این چنین عمر بشر گردد تمام                      بر تمام رفتگان بادا سلام   

 

اردیبهشت 1387

 

سید رضا قریشی حوراسگانی    

 

سرگشت چگونگی تقسیم سن انسان و حیوانات